GREVIO (GREVIO Komitesi ve görevleri)

Sözleşme maddeleri uyarınca İstanbul Sözleşmesi’nin uygulanmasını denetlemek üzere sözleşme yürürlüğe girdiği tarihten sonraki bir sene içerisinde bir uzmanlar komitesi (GREVIO) kurulması öngörülmüştür. Komitenin tam adı Kadınlara Yönelik Şiddet ve Ev İçi Şiddete Karşı Uzman Eylem Grubu’dur (Group of Experts on Action against Violence against Women and Domestic Violence). Sözleşme yürürlüğe girdikten sonra 10 uzman ile oluşturulan GREVIO, 25 taraf devletin sözleşmeyi onaylaması ile 15 uzmana yükseldi, bu 5 uzman 2018 yılında seçilerek göreve başladı. GREVIO’nun çalışma usullerini de bu ilk 10 kişilik uzman grubu hazırladı. 

Sözleşme yürürlüğe girdikten sonra yapılan ilk seçimlerde bağımsız kadın hareketinin de İstanbul Sözleşmesi Türkiye İzleme Platformu olarak desteklediği Prof. Dr. Feride Acar Türkiye’nin adayı oldu. Feride Acar önceki dönemde de sözleşmeyi oluşturan CAHVIO grubundaydı. Konsey üyesi ülke temsilcileri tarafından GREVIO’ya seçildi ve sonrasında komitenin kendi içinde gerçekleştirdiği seçim sürecinin ardından GREVIO Komitesi Başkanı oldu. 2019 yılındaki seçimlerde ise Türkiye devletinin, kadın örgütlerinin itirazlarına rağmen Feride Acar yerine aday gösterdiği Prof. Dr. Aşkın Asan komiteye seçildi. Türkiye, İstanbul Sözleşmesi’nden çekilene kadar Aşkın Asan bu görevi sürdürdü.  

GREVIO üyeleri, ülkeleri tarafından aday gösterilse de bağımsız olarak ve kendi adlarına görev yaparlar. GREVIO uzmanlarının görevlerinin temel amacı, taraf ülkelerin sözleşmeyi kendi ülkelerinde uygun şekilde hayata geçirip geçirmediklerini denetlemek, sözleşme uyarınca hayata geçirilmesi gereken düzenlemeler hakkında önerilerde bulunmak. Bunun için dört yılda bir gerçekleşen periyodik ülke gözden geçirme ya da yalnızca gerek duyulduğu zamanlarda uygulanan ülke ziyaretleri yöntemlerini kullanabilirler. 

Üyeler, aynı zamanda sözleşmenin öngördüğü şekilde Acil Soruşturma Usulü’nü işletmek üzere görevlendirilmiştir. GREVIO uzmanları, ayrıca, sözleşmenin içeriğine uygun olarak sözleşmeyi ve uygulanmasını destekleyecek, buna katkı sunacak Genel Tavsiye Kararları çıkarma yetkisine de sahiptir.

Sözleşmenin denetleme mekanizmaları: Raporlama döngüsü ve Acil Soruşturma Usulü

İstanbul Sözleşmesi’nin denetleme mekanizması olan ve 15 uzmandan oluşan GREVIO Komitesi’nin görevlerinden biri  taraf ülkeleri belirli aralıklarla düzenli olarak denetlemektir. Ayrıca komite söz konusu düzenli ülke denetleme raporlarının haricinde, kendisine acil müdahale gerektiren sorunların bulunduğunu gösteren güvenilir bilgiler ulaştığında, kadınlara yönelik ciddi, büyük çapta veya sürekli şiddet vakalarını önlemek için taraf ülkelerce alınan tedbirlere ilişkin özel bir raporun acilen sunulmasını da talep edebilir. Tüm bu süreçlerde GREVIO, taraf devlet tarafından verilecek bilgilerin yanında sivil toplum örgütleri, ulusal insan hakları kurumları, ilgili Avrupa Konseyi kurumları ve diğer uluslararası sözleşme mekanizmaları gibi diğer paydaşlardan bilgi alabilir ve çalışmalarını yaparken bu bilgilerden yararlanabilir. 

Taraf devletlerin sözleşmeye uyumlarını denetleyen, diğer yandan da hazırladığı değerlendirme raporu ile taraf devletlerin sözleşmeyi iç hukuklarına dahil etmesi ve gündelik yaşamda uygulanması konusunda destekleyici olan GREVIO’nun bu değerlendirmeler için kullandığı iki yöntem bulunmakta:

1)  Raporlama Döngüsü Usulü

Taraf devletlerin İstanbul Sözleşmesi altında gözden geçirilmeleri GREVIO’nun sağlayacağı bir soru listesi yoluyla yapılır. Bir taraf devletin gözden geçirme takvimindeki sırasına göre ilgili devlete hazırlanmış olan soru listesi ulaştırılarak buna cevaben raporunu oluşturması istenir. Devletlerin bu raporu çok paydaşlı şekilde oluşturması önerilir. Devlet raporu oluşturulduktan sonra ilk gözden geçirme için GREVIO’ya gönderilir.

GREVIO, raporu önce kendi içinde tartışır, bunu yaparken farklı paydaş kurumlardan gelen bilgileri ve gölge raporları da göz önünde bulundurabilir. Sonrasında GREVIO, taraf devlet temsilcileri ile temel hususları içeren bir diyalog gerçekleştirir. Aynı zamanda GREVIO, gerekli görürse, sahadaki durumu daha iyi anlamak için ülkeye bir ziyaret gerçekleştirebilir ve bu sırada ülkedeki uygulayıcılar ve sivil toplum örgütleri ile görüşmeler de yapabilir. Örneğin, GREVIO, 2016 yılında başlayan ilk tur değerlendirmeler için tüm ülkelere ülke ziyareti gerçekleştirme kararı vermiştir.

Tüm bu görüşmelerin sonunda GREVIO ilk taslak raporunu oluşturarak yorumları için taraf devlete gönderir. GREVIO, taraf devletten gelen yorumları göz önüne alarak raporunda değişiklik yapabilir ya da yapmayabilir. Böylece final değerlendirme raporunu hazırlayan GREVIO bu raporu taraf devlete ve Avrupa Konseyi Taraflar Komitesi’ne iletir. Bu noktada, taraf devlete GREVIO’nun raporunu ulusal parlamentosuna da göndererek yorumları alması önerilir. Sonrasında Taraflar Komitesi, GREVIO’nun değerlendirme raporunu inceleyerek taraf devlete konseyin önerilerini iletir.

Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, belirli zamanlarda İstanbul Sözleşmesi’nin uygulanması konusunda GREVIO ve Taraflar Komitesi tarafından verilen bilgiler ışığında durum değerlendirmesinde bulunmaya davet edilebilir.

2) Acil Soruşturma Usulü

Sözleşmenin 68’inci maddesinin 13, 14 ve 15’inci paragrafları GREVIO’yu “Soruşturma Usulü” (inquiry procedure) ismi verilen bir denetleme usulü ile de yetkilendirir. Bu tür bir soruşturma usulünün gerçekleştirilmesi ve bu tür özel bir rapor hazırlanması için GREVIO’ya “sözleşmenin geniş çapta veya defalarca ihlalinin önlenmesi veya sınırlanması amacıyla derhal müdahale gerektiren sorunların bulunduğunu gösteren güvenilir bilgiler” ulaşmış olmalıdır. Böyle bir durumda GREVIO taraf ülkeden bu konu hakkında acil bir rapor göndermesini talep edebilir. GREVIO, aynı zamanda, kendisine ulaşan bilginin mahiyetine göre, bir ya da daha fazla üyesini soruşturma yapmak  ve bulgularını komiteye raporlamak üzere görevlendirebilir. Gerekli görüldüğü ve taraf devletin de izin verdiği durumda, bu soruşturma için ülkeye bir soruşturma ziyareti düzenlenerek konuyla ilgili paydaşlardan da bilgi alınabilir. Sonrasında bulgular ve varsa yorumlar ile öneriler taraf devlete ve uygun görülen hallerde Avrupa Konseyi Taraflar Komitesi ve Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi’ne iletilir.